شپش سر

شپش سر يك مشكل بهداشتیِ شايع است. شپش ها حشرات انگلي كوچك و خاكستري رنگي هستند كه روي پوست سر انسان زندگي مي كنند. طول بدن يك شپش بالغ حدود 3-1 ميلي متر است. اين حشرات توانايي پرواز يا جهيدن يا نفوذ به درون پوست سر را ندارند ولي شش پاي آنها كاملاً براي چسبيدن به موها تكامل يافته است.  وجود شپش سر دليل بر عدم نظافت نيست. هر كسي ممكن است به شپش سر مبتلا شود، در بچه هاي بين 4 تا 11 سال بيشترين شيوع ديده مي شود و در دختران بيش از پسران است، همچنين در سن شروع مدرسه نير شايع تر است. شپش سر معمولاً به از فرد به فرد و با تماس سر افراد سرايت پيدا مي كند. حدود 30 ثانيه طول مي كشد كه يك شپش از يك سر به سر ديگر انتقال پيدا كند. سرايت از طرق ديگر مثل كلاه، شانه يا بالش شيوع كمتري دارد. شپش سر از حيوانات به انسان قابل سرايت نيست. علامت اين عارضه، خارش شديد و بدون علت سر است كه بر اثر خارش شديد گاهي اوقات ممكن است عفونت پوستي و زرد زخم ناحيه پشت سر و پشت گوش هم ايجاد شود. در صورتیکه درمان موثر انجام نشود سه پیامد ناخوشایند را باید در نظر داشت: 1- افزایش شیوع و بروز شپش در جامعه، 2- احتمال بروز زخم و جراحات میکروبی در پوستِ افراد آلوده به شپش، و 3- احتمال بروز و شیوع بیماریهای منتقله توسط شپش در جامعه نظیر تیفوس، و تب راجعه ی شپشی و ..

متاسفانه در سال های اخير شپش سر شايع شده است، در واقع شپش را نبايد فقط يك مشكل بهداشتي دانست، بلكه بيشتر يك مشكل فرهنگي است، زيرا فرد مبتلا اگر به موقع به پزشک مراجعه و خود را درمان كند و از اقدامات پيشگيرانه بهره ببرد، از انتقال آن به ديگران جلوگيري مي شود. ولي متاسفانه به علت كم توجهي، وقتي فردي مبتلا مي شود، در محيط مدرسه يا كار، به راحتي اين حشره را به ديگري منتقل مي كند و زماني فرد متوجه شپش سر مي شود كه دچار خارش هاي شديد شده است و چند ماه از بيماري اش گذشته و ده ها نفر را مبتلا كرده است. یک درمان ساده مي تواند از انتقال بيماري جلوگيري كند و براي اين کار، همه اعضاي خانواده بايد درمان شوند.

براي درمان شپش سر نيازي به تراشيدن مو نيست و به راحتي با يك شامپو مي توان آن رابرطرف کرد. این شامپوها به علت دارا بودن ترکیبات شیمیایىِ خاص باعث مرگ شپشها می شوند و به مرور زمان با حل کردن کپسول تخمها آنها را از مو جدا می کنند. شامپوهاى ضد شپش از شوینده هاى قوى به شمار می آیند و بدون تجویز نباید مصرف شود.

اغلب بیماران توسط شامپوهاى مخصوص و بندرت داروهاى خوراکى درمان مى شوند. نکته مهم این است که باید تمام افرادى که ساعات زیادى را در کنار هم سپرى مى کنند مثل اعضا یک خانواده همزمان مورد درمان قرار گیرند. هرچند که علامتى وجود نداشته باشد وحتى در معاینه توسط پزشک نیز علامتى دال بر دیگرى در سایر افراد خانواده وجود نداشته باشد. بنابراین اگر یک فرد در یک خانواده مبتلاست تمامى اعضا باید درمان گردند. معمولاً علت شکست درمان بیماران نیز عدم رعایت همین نکته است. برخى موارد درمان نیاز به تکرار پس از یک هفته دارند که ضرورتاً باید انجام گیرد. روسرى، شانه، برس، کلاه، شال و روبالشى و ملحفه باید در آب داغ شسته شوند. ضدعفونى و شست و شوى فرش و موکت ومبلمان ضرورتى نداشته و نیازى به ضدعفونى کردن کل خانه وجود ندارد .

پیشگیر ی چگونه است؟

اگر کودک شما مبتلا به شپش شد بدون اینکه ترس بخود راه دهید، برای در مان اقدام کنید. البته شپش اگر برای مدتی بدون درمان بماند می تواند مشکلاتی برای سلامتی فرد و دیگران ایجاد کند. پیشگیرى معمولاً با ارتقا بهداشت کل جامعه میسر است، با آگاهى دادن به والدین، آموزگاران و افراد دیگر جامعه مى توان با کنترل هرچه سریعتر موارد مبتلا به کاهش ابتلا سایرین کمک کرد. شپش سر در هر طبقه اجتماعى و اقتصادى      مى تواند دیده شود و رعایت دقیق موازین بهداشتى هرچند بسیار مفید و کمک کننده ولى احتمال ابتلا را منتفى نمى سازد. گر چه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی به شپش داشته است، اما همچنان این انگل گستردگی جهانی دارد. شپش مختص جامعه یا طبقه اجتماعی خاصی نیست. طول مو، جنس، سن و رنک مو تاثیری در انتقال شپش نداشته، شامپو کردن معمولی باعث از بین رفتن یا پیشگیری از آن نمی شود. پس کافیست در موارد مشکوک به پزشک مراجعه کنیم .

آیا خارش سر هم جزء موارد شک است؟

شک به بیمارى اولین قدم تشخیص شپش سر است. خارش سر بخصوص خارش بدون علت در یک کودک در سنین مدرسه باید از این جهت مورد بررسى قرار گیرد.  معمولاً خارش در ناحیه پشت سر و اطراف گوش ها بوده و یا دراین نقاط از شدت بیشترى برخوردار است. اولین علائم بالینی در سر، موقعی اتفاق می افتد که شپش شروع به حرکت می کند که معمولاً از حاشیه دو طرف سر شروع می شود و بعد به طرف مرکز سر گسترش    می یابد.

اما از آنجا که تقریبا همه افراد با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر     می شوند! بنابراین طبیعی است که صرفا وجود خارش کافی نبوده ، لازم است که معاینه و بررسی دقیق تری انجام شود خیلی از اوقات هم، مدرسه یا همسایگان ممکن است شما را از وجود شپش در دانش آموزان مطلع کنند و لازم است که شما خانواده خود را از این نظر بررسی نمایید. شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می کند، ضمن آنکه از نور و گرما هم گریزان بوده، غالبا دور از تاج سر قرار      می گیرد لذا بیشتر مشاهده رشک های چسبیده به سر است که شک به بیماری را بر می انگیزد.

چگونه می توان مطمئن شد که رشک وجود دارد ؟

آنچه مهم است آن است که رشک را از شوره سر و سایر حالات مشابه افتراق دهیم، شوره سر در واقع پوست مرده است که به راحتی از مو جدا می شود. گاهی اوقات بقایای اسپری های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند، اما معاینه کامل مو و بررسی میکروسکپیِ آن در تشخیص رشک کمک می کند.

درمان  

براي درمان شپش سر از شامپويي به نام ليندان استفاده مي شود كه 5 تا 10 دقيقه روي سر مي ماند و بعد شسته مي شود و 7 تا 10 روز پس از مصرف، نياز به تکرار دارد. مصرف اين شامپو در كودكان زير 6 سال و مادران باردار ممنوع است و براي آن ها با تجويز پزشك، بايد از شامپو هاي جديدتري استفاده كرد. بعد از يك بار استفاده از شامپو قدرت انتقال شپش از بين مي رود. پس از مصرف شامپو، رفتن افراد به مدرسه و مهد كودك بلامانع است و نيازي نيست از رفتن فرد به مدرسه و مهد كودك جلوگيري کرد. تكرار مصرف شامپو پس از يك هفته براي از بين بردن تخم هاي چسبيده به مو لازم است در صورت وجود عفونت ثانویه باکتریال باید هر چه سریعتر درمان آنتی بیوتیک را برای حداقل ۱۰ روزشروع کرد.

توصیه: اگر در طول ساقه های موی سر خود متوجه نقاط سفید یا خاکستری رنگ شدید که بوسیله ی لمس با انگشتان دست پاک نشده و همچنان در جای خود باقی می مانند به پزشک یا آزمایشگاه مراجعه کنید. همچنین در صورتیکه حشره ی کوچک و تیره رنگی را روی سر و صورت و یا بدن خود و یا روی البسه پیدا نمودید آن را درون ظرف شیشه ای کوچک و تمیز و یا درون یک تکه کاغذ تمیز تا شده قرار داده و در اولین فرصت به آزمایشگاه منتقل نمائید. آزمایشگاه، شما را در تشخیص قطعی این نمونه ها کمک می نماید.

گردآورنده و ویراستار : دکتر محمد قهری - آزمایشگاه فارابی اردبیل