آزمایشات قند، چربی(کلسترول و تری گلیسرید)، اوره، اسیداوریک، کراتینین و نحوه آمادگی بیمار برای انجام آنها
توجه:
شهروند عزیز توجه داشته باشید که تشخیص بیماری ها فقط بر مبنای یک یافته آزمایشگاهی امکانپذیر نیست. لذا موارد ذکر شده در اینجا تنها جهت افزایش اطلاعات شما مطرح گردیده و به هیچ عنوان نباید برای تشخیص بیماری از سوی شما یا افراد غیر متخصص دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه:
پیشگیری به موقع و درمان موفقیت آمیز بیماری ها به شناخت زودهنگام آنها بستگی دارد. انجام برخی از آزمایش ها می تواند مدتها قبل از آنکه علائم بالینی بیماری ظاهر شودآن را شناسائی کند. علاوه بر این با انجام برخی آزمایش ها می توان عوامل خطر را در برخی بیماری ها شناسائی کرده و نسبت به کنترل به موقع آنها اقدام نمود. بعنوان مثال چربی بالای خون مدتها پیش از آنکه گرفتگی رگهای قلبی ایجاد شود با آزمایش خون قابل شناسائی است، بنابراین می توان این عامل خطر را با رژیم غذائی مناسب، افزایش فعالیت و ورزش، تغییر شیوه زندگی و مصرف بموقع داروهای پائین آورنده چربی خون کنترل نمود و بدینصورت احتمال بروز مشکلات قلبی – عروقی بعدی را کاهش داد.
همچنین از طریق اندازه گیری قند خون می توان بیماری دیابت را بموقع تشخیص داد و نسبت به کنترل و درمان آن اقدام نمود تا از عوارض دیابت کنترل نشده مانند نارسائی کلیه، مشکلات چشمی از جمله نابینائی، آب مروارید، آب سیاه و سایر مشکلات از قبیل گرفتگی زودرس عروق قلب، سکته های مغزی، قطع اندام ها و ... جلوگیری کرد.
نحوه آمادگی بیماران، رعایت ناشتائی و بسیاری از مواردی که کنترل آنها در دست بیماران است تاثیر قابل توجهی بر نتایج آزمایش ها دارد. در این نوشته نکات اساسی و لازمی که برای انجام آزمایش های قند، چربی، اوره، اسیداوریک و کراتینین لازم است بدانید بطور خلاصه ذکر شده است.
* آزمایش قند خون:
قند اصلی خون گلوکز نام دارد. آزمایش قند خون برای تشخیص بیماری دیابت و نیز بررسی تاثیر داروهای خوراکی یا تزریق انسولین در بیماران دیابتی بکار می رود، نوزادانی که وزنشان خیلی بیشتر و یا کمتر از وزن طبیعی باشد نیز باید قند خونشان در 24 ساعت نخست بعد از تولد اندازه گیری شود.
شرائط و نحوه آمادگی بیمار: برای اندازه گیری قند خون ناشتا بیمار باید 12 ساعت ( یک شب تا صبح) ناشتا باشد. نمونه مورد نیاز حدود نیم میلی لیتر سرم است که از نمونه خون سیاهرگی بیمار تهیه می شود. اگر از داروهائی بطور مداوم استفاده می کنید این موضوع و نام داروها را به آزمایشگاه اطلاع دهید. بیماران دیابتی در زمان ناشتائی ممکن است دچار کاهش شدید قند خون شوند، این بیماران باید به علائم کاهش قند خون ( مانند ضعف، بیقراری، اضطراب، گرسنگی ، تعریق، رنگ پریدگی) آگاه بوده و این علائم را فورا به آزمایشگاه اطلاع دهند. آزمایشگاه را در جریان زمان مصرف آخرین وعده غذائی، زمان آخرین دوز تزریق انسولین یا دریافت داروهای خوراکی ضد دیابت ( از قبیل گلی بن کلامید، متفورمین و..) قرار دهید.
مقادیر طبیعی قندخون:
مقدار طبیعی قند خون در سنین مختلف متفاوت بوده ولی بطور کلی بهتر است میزان قند خون ناشتا کمتر از 110 میلی گرم در دسی لیتر باشد. اگر قند خون ناشتای فردی در 2 نوبت آزمایش جداگانه بیشتر از 126 میلی گرم در دسی لیتر باشد بیماری دیابت در وی تائید می شود.
نکات مهم در باره قند خون:
داروهائی مثل پروپرانولول، الکل، انسولین، کلوفیبرات و ترکیبات ضد دیابت خوراکی موجب کاهش سطح قند خون می شوند. داروهائی مانند تریامترن اچ، فورسماید، قرصهای ضد بارداری خوراکی، کورتونها، دیازپام، فنی توئین، لیتیوم باعث افزایش سطح قند خون می شوند. برخی عفونت ها و بیماری ها و حاملگی می توانند سطح گلوکز خون را افزایش و ورزش سنگین مقدار آن را کاهش دهند.
هر چند وقت یکبار باید آزمایش قند خون را انجام داد؟
در بیماران دیابتی فواصل اندازه گیری قند خون کوتاه بوده اما در سایر بیماران که ظاهرا مشکلی ندارند اگر در خانواده آنان سابقه دیابت وجود داشته و یا چاقی بیش از حد دارند بهتر است از حدود سن 30 سالگی بصورت سالیانه آزمایش قند خون را انجام دهند. افرادیکه در خانواده آنها سابقه دیابت وجود نداشته و از وزن متعادلی نیز برخوردار باشند توصیه می شود که از حدود 45 سالگی حداقل هر 3 سال یکبار به انجام آزمایش قند خون بپردازند.
علائم زیر شک به دیابت را برمی انگیزد: پرادراری، پرخوری، پرنوشی، کاهش وزن
* آزمایش کلسترول خون:
نام کامل این آزمایش کلسترول تام است. کلسترول نوعی چربی است که بخشی از آن از طریق مواد غذائی در روده ها جذب شده و بخش دیگری از آن در کبد و سایر بافتهای بدن ساخته می شود. کلسترول جزء مهمی از اجزای طبیعی بدن است که در ساختمان غشاء سلولهای بدن، ترکیبات صفرا و برخی از هورمونها شرکت دارد.
مصرف غذاهای چرب بویژه غذاهائی که دارای چربی های اشباع شده هستند موجب افزایش کلسترول خون و در نتیجه گرفتگی رگهای قلب و مغز می گردد. از رایج ترین غذاهای حاوی چربی های اشباع شده می توان تخم مرغ، شیرینی های خامه ای، روغنهای جامد، جگر و کره حیوانی را نام برد.
هدف از آزمایش کلسترول خون بررسی خطر سخت شدن و گرفتگی دیواره رگهای قلبی، ارزیابی وضعیت سوخت و ساز چربی در بدن و بررسی و ارزیابی مصرف قرصهای پائین آورنده چربی خون است.
شرائط و نحوه آمادگی بیمار:
از نمونه خون سیاهرگی استفاده می شود. اگر هدف فقط اندازه گیری کلسترول تام باشد نیازی به ناشتا بودن نیست ولی اگر این آزمایش جزئی از بررسی های انواع چربی باشد باید 12 الی 14 ساعت ناشتا بودن رعایت شود. داروهائی نظیر کلستیرامین، کلوفیبرات، تتراسیکلین، هالوپریدول و تیروکسین مقدار کلسترول را کاهش داده و داروهائی مانند اسکازینا(تری فلئوپرازین)، ویتامین کا و قرصهای ضد بارداری مقدار کلسترول خون را افزایش می دهند. لذا مصرف این داروها را به آزمایشگاه اطلاع دهید.
مقدار طبیعی کلسترول تام متناسب با سن و جنس تغییر می کند اما بطور کلی بهتر است که مقدار کلسترول در تمام سنین کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر باشد.
حاملگی مقدار کلسترول خون را افزایش می دهد. استرسهای روحی و قاعدگی بر مقدار کلسترول تاثیر دارند. تغییرات فصلی بصورت مقادیر بالاتر در زمستان و پائیز و مقادیر پائین تر در بهار وتابستان دیده می شوند.
آزمایش کلسترول ال.دی.ال(کلسترول مضر): تعیین مقدار کلسترول مضر معمولا بعنوان ارزیابی بخشی از فاکتورهای خطر ناراحتی های قلبی عروقی انجام می شود. مقدار این کلسترول در سنین مختلف، در بیماران دیابتی و نیز شرائط مختلف ممکن است متفاوت باشد.
غلظت های بیشتر از حد طبیعی ال.دی.ال با افزایش خطر گرفتگی عروق اصلی قلب، و افزایش ارثی چربی های خون همراه است.
غلظت های پائینتراز حد طبیعی ال.دی.ال با سوء جذب(کاهش جذب مواد غذائی از روده ها)، و سوء تغذیه ارتباط دارد.
آماده سازی بیمار: برای انجام این آزمایش ناشتائی برای 12 الی 14 ساعت لازم است. مصرف داروهائی از قبیل آسپرین، کورتونها، سولفونامیدها(کوتری موکسازول و ...) موجب افزایش مقدار ال.دی.ال می شود ولذا لازم است در صورت مصرف این داروها آزمایشگاه را مطلع سازید.
مقادیر طبیعی: بطور کلی بین 60 الی 120 میلی گرم در دسی لیتر، اما در افراد دیابتی و کسانیکه سابقه بیماریهای قلبی عروقی دارند باید کمتر از این حد باشد.
آزمایش کلسترول اچ.دی.ال(کلسترول مفید): اندازه گیری کلسترول مفید معمولا بعنوان ارزیابی بخشی ازفاکتورهای خطر قلبی عروقی انجام می شود. عملکرد اصلی اچ.دی.ال حمل کلسترول اضافی به کبد جهت دفع از بدن از طریق صفرا است.
آماده سازی بیمار: ناشتائی بمدت 12 الی 14 ساعت برای انجام آزمایش توصیه می شود.
مقادیر طبیعی: مردان: 30 تا 60 میلی گرم در دسی لیتر زنان: 35 تا 80 میلی گرم در دسی لیتر
مقدار اچ.دی.ال در زنان قبل از یائسگی نسبت به مردان بیشتر است. ورزش منظم و شدید نیز می تواند سبب افزایش سطح اچ.دی.ال شود.
کاهش غلظت اچ.دی.ال نشان دهنده افزایش خطر گرفتگی عروق قلب است. این آزمایش در برخی شرائط دیگر مانند چربی خون ارثی بالا، دیابت قندی غیر وابسته به انسولین درخواست می شود.
* آزمایش تری گلیسرید :
تری گلیسرید شایع ترین نوع چربی در بدن است که می تواند از طریق سوخت و ساز قندها، چربیهای حیوانی یا روغنهای گیاهی تولید شود. تری گلیسرید منبع اصلی انرژی در دسترس و ذخیره ای بدن محسوب می شود و انرژی را بطور موثری برای مصرف سلولها تامین می نماید.
آماده سازی بیمار: این آزمایش برای شناخت اختلال سوخت و ساز چربیها در بدن و تعیین خطر ابتلاء به بیماریهای عروق کرونر قلب بکار می رود. تری گلیسریدها بشدت تحت تاثیر غذاهای چرب هستند به نحویکه پس از مصرف غذا سطح تری گلیسریدها افزایش یافته و 4 ساعت بعد به حداکثر می رسد لذا توصیه می شود که از مصرف غذا 12 الی 14 ساعت قبل از آزمایش احتناب شود. از مصرف الکل بویژه 24 ساعت قبل از انجام آزمایش خودداری گردد. عفونت و تب در 24 ساعت گذشته در نتایج این آزمایش دخالت دارند. بنابر این حتما این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. داروهای ضد چربی خون، کورتونها، استروژن و برخی داروهای ادرارآور( مانند فورسماید) مقدار تری گلیسرید را تغییر می دهند، لذا باید روز قبل از آزمایش از مصرف این داروها خودداری گردد.
مقادیر طبیعی: مقدار تری گلیسرید به سن و جنس بستگی دارد. محدوده طبیعی 40 تا 160 میلی گرم در دسی لیتر برای مردان و 35 تا 135 میلی گرم در دسی لیتر برای زنان در نظر گرفته شده است.
* آزمایش اوره خون:
این آزمایش عملکرد کلیه ها را مورد ارزیابی قرار می دهد. در بیمارانی که دچار فشار خون و یا دیابت هستند و نیز بیماران دیگری که در معرض خطر نارسائی کلیه قرار دارند این آزمایش همراه با آزمایشهای تکمیلی دیگر برای تشخیص نارسائی کلیه ها و شروع درمان مناسب و به هنگام کاربرد زیادی دارد.
پروتئینهای موجود در مواد غذائی بعد از آنکه در دستگاه گوارش هضم شدند، به مواد کوچکتری تبدیل می شوند که جذب خون شده و در کبد تجزیه می شوند. اوره نتیجه نهائی این تجزیه است و بعد از آنکه بوسیله کبد به داخل خون ترشح شد از طریق کلیه ها به داخل ادرار دفع شده و از بدن خارج می شود. اکثر بیماریهای کلیوی ترشح اوره را تحت تاثیر قرار می دهند، به صورتیکه میزان این ماده در خون افزایش می یابد. داروهای زیادی نیز هستند که غلظت اوره را تحت تاثیر قرار می دهند لذا اسامی داروهائی را که مصرف می کنید به آزمایشگاه و نیز پزشک خود اطلاع دهید.
آماده سازی بیمار: بیمار حداقل به مدت 4 ساعت باید ناشتا باشد. از مصرف رژیم غذائی غنی از گوشت خودداری نماید. هرچند این آزمایش عمدتا برای ارزیابی کار کلیه ها بکار می رود اما همچنین می تواند شاخصی دال بر بیماری کبدی یا از دست دادن مایعات بدن باشد.
مقادیر طبیعی: بطور متوسط مقادیر بین 15 الی 40 میلی گرم در دسی لیتر مقادیر طبیعی می باشند.
مقادیر بالاتر از سطوح طبیعی می تواند دال بر: مصرف بیش از حد پروتئین، خونریزی گوارشی، نارسائی قلبی، عفونت و بیماریهای کلیوی، انسداد مجاری ادراری در اثر سنگ، تومور و موارد دیگر باشد.
مقادیر پائین تر از حد طبیعی می تواند در اثر: نارسائی کبد، مصرف غذاهای کم پروتئین، سوء تغذیه، مصرف بیش از حد مایعات باشد.
* آزمایش اسید اوریک خون:
اسید اوریک که افزایش آن منجر به بیماری نقرس می گردد، نتیجه و ماحصل تجزیه موادی است که در هسته سلولها وجود دارند. بخش اعظم اسید اوریک در بدن از طریق کلیه ها دفع می شود.
مقادیر طبیعی: مقدار طبیعی اسید اوریک بطور متوسط 4 تا 8 میلی گرم در دسی لیتر می باشد.
آماده سازی بیمار: برای انجام این آزمایش رعایت حداقل 4 ساعت ناشتائی کافی است.
نتایج غیر طبیعی: افزایش اسید اوریک در بسیاری از بیماریها و حالات دیده می شود که مهمترین آنها عبارتند از: مصرف بیش از اندازه گوشت قرمز ، دیابت شیرین، نارسائی کلیه، ورزشهای بیش از حد سنگین، مصرف بیش از حد الکل، سنگ کلیه
مقادیر کمتر از حد عادی اسید اوریک هنگام مصرف غذاهای حاوی مقادیر بسیار کم گوشت قرمز و نیزدر برخی بیماری ها دیده می شود.
· آزمایش کراتینین خون:
این آزمایش نیز برای بررسی و ارزیابی عملکرد کلیه ها مورد استفاده قرار می گیرد. حساسیت این آزمایش برای تشخیص بیماریهای کلیوی بیشتر از اوره است، زیرا اوره در موارد دیگری غیر از بیماری های کلیه نیز افزایش می یابد در حالیکه اختلال کلیوی تقریبا تنها دلیل بالا رفتن میزان کراتینین سرم خون است. افزایش کراتینین معمولا نشان دهنده کاهش عملکرد کلیه ها است.
آماده سازی بیمار: این آزمایش به رعایت حداقل 4 ساعت ناشتائی نیاز دارد. داروهائی مانند ویتامین ث، فنوباربیتال و داروهای ادرارآور ممکن است میزان کراتینین سرم را افزایش دهند. بیمارانیکه توده عضلانی زیاد دارند مثل ورزشکاران ممکن است سطح کراتینین خون آنها علی رغم عملکرد طبیعی کلیه ها بالا باشد.
مقادیر طبیعی: مقادیر طبیعی در نمونه های گرفته شده و در زن و مرد متفاوت است اما بطور کلی مقادیر نیم تا 2/1 میلی گرم در دسی لیتر را طبیعی در نظر می گیرند. باید توجه داشت که تفسیر نتایج آزمایش کراتینین در صلاحیت پزشک متخصص اورولوژی است.
گردآورنده و ویراستار: دکتر محمد قهری -آزمایشگاه فارابی اردبیل
References:
www.cdc.gov
www.who.com
www.emedicine.com
ادامه